Usuario:Dunyaolkeleri/Belqrad
Belqrad (/ Beograd, ⓘ; hər. "Ağ şəhər") — Serbiyanın paytaxtı və ən böyük şəhəri. Dunay və Sava çaylarının kəsişdiyi Ortadunay düzənliyində yerləşən Belqrad 1,2 milyondan çox əhalisi ilə Cənub-Şərqi Avropanın ən böyük şəhərlərindən biridir. İnzibati olaraq sahəsi 3.222,68 km² olan və ölkənin 3,6%-ni əhatə edən şəhər ölkə əhalisinin təqribən 22,5%-ə ev sahibliyi edir.[1]
Belqradın qurulduğu ərazi İbtidai dövr Avropasının ən böyük mədəniyyətlərindən biri olan Vinça mədəniyyətinin e.ə. 6-cı əsrdə yarandığı yerdir.[2][3] Qədim dövrdə şəhərin yerləşdiyi ərazidə Frak-Dak qəbiləsi olan Sinqilər yerləşmişdi.[2][4] E.ə. 279-cu ildən sonra buraya gələn Keltlər ərazinin adını Sinqidun olaraq dəyişdirdilər. Roma imperatoru Oktavian Avqust tərəfindən 2-ci əsrdə fəth olunan Belqrad 520-ci illərin əvvəllərində davamlı olaraq Slavyanların axınına məruz qaldı.[5] Strateji mövqeyinə görə qədim dövrdə saysız Şərq və Qərb ordusunun 115 döyüşünün baş tutduğu yer oldu və tarix boyunca 44 dəfə darmadağın edildi.[6] Orta əsrlərdə Bizans imperiyası, Franklar, Birinci Bulqar dövləti, Macarıstan krallığı və Serbiya despotluğunun hakimiyyəti altına keçən şəhər 1521-ci ildə Osmanlı imperiyasının tabeliyinə keçərək sancağa çevrildi.[7][8] Şəhərin böyük hissəsi Avstriya-Osmanlı müharibələrində zərər çəkdi və bir müddət sonra hakimiyyəti Habsburq monarxiyasına keçdi. Şəhərin Serbiyanın paytaxtı statusunu yenidən qazanması Serb üsyanları nəticəsində 1841-ci ildə həyata keçsə də, şəhərin şimalı Habsbuqr monarxiyasında qaldı və 1918-ci ildə Avstriya-Macarıstan imperiyası süqut edənə qədər 2 hissə şəklində qaldı. Birləşmiş şəhər 1918-ci ildə Yuqoslaviyanın paytaxtı oldu və 2006-cı ildə ölkə süqut edənə qədər paytaxt statusunu qorudu.
Serbiyanın başlıca şəhəri olan Belqrad ölkə daxilində xüsusi inzibati statusa malikdir.[9] Şəhər mərkəzi hökümətin, inzibati orqanların və nazirliklərin, həmçinin demək olar ki, bütün ən böyük serb şirkətlərinin, mediasının və elmi müəssisələrin yerləşdiyi yerdir. Şəhərdə dünyanın ən böyük xəstəxana kompekslərindən biri olan Serbiya Kliniki Mərkəzi, ən böyük pravoslav kilsələrindən biri olan Müqəddəs Sava kilsəsi və Avropanın ən böyük tutumlu qapalı arenalarından biri olan Ştark arenası yerləşir. Belqrad 1948-ci ildə Dunay Çayı konfransı, Qoşulmama Hərəkatının ilk sammiti (1961), ATƏT-in ilk böyük iclası (1977-78), Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi (2008), eləcə də, böyük beynəlxalq idman tədbirlərinə ev sahibliyi etmişdir. Məsələn, ilk Dünya Su İdmanları Çempionatı (1973), UEFA Avropa Çempionatı (1976), Universiada (2009) və üç dəfə Avropa Basketbol Çempionatı (1961, 1975, 2005).
Adları[editar]
Belqradın tarix boyunca bir çox adı olmuşdur. Belqrad adı serb dilində beo ("ağ, işıq") və grad ("şəhər, qəsəbə") sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır.
| Ad | Qeydlər |
|---|---|
| Singidūn(o)- | Kelt qəbiləsi olan Skordisklər tərəfindən adlandırılmışdır. dūn(o)- "təklif, mühafizə, qala" mənasını verir, singi sözünün mənası haqda iki fikir var. Birincisi sözün kelt dilində dəyirmi mənasını verdiyinə görə şəhərin adının "dəyirmi qala" olmasıdır, ikinci fikir isə skordisklər gəlməzdən əvvəl ərazini işğal edən frakiyalı qəbilə olan Paleo-Balkan mənşəli "sinqi"lərdir.[10] Digər bir nəzəriyyə isə kelt dilindəki ad şəhərin adının indiki mənası olan "Ağ şəhər (qala)"dır. |
| Singidūnum | Romalılar şəhərə gələndə keltcə olan adın latın dilinə uyğunlaşdırılması nəticəsində yaranmışdır. |
| Beograd, Београд | İlk dəfə 878-ci ildə Papa VIII Conun Bulqar kralı Borisə yazdığı məktubda yer alan "ağ şəhər/qala" mənasını verən slav sözü.[11] |
| Alba Graeca | Alba latın dilində "ağ", Graeca isə "yunan" deməkdir. |
| Alba Bulgarica | Şəhərin Bulqar hakimiyyəti dövründəki latınca adı.[11] |
| Griechisch-Weißenburg | Alman dilində "Ağ yunan şəhəri" mənasını verən tərcümə. Müasir alman dilində Belgrad şəklindədir.[11] |
| Castelbianco | İtalyan dilində "Ağ şato" mənasını verən tərcümə. Müasir italyan dilində Belgrado şəklindədir.[11] |
| Nandoralba, Nándorfehérvár, Lándorfejérvár | Şəhərin Orta əsrlər Macarıstanındakı adları. Fehérvár "ağ şato" deməkdir. Müasir Macarıstanda Belgrád şəklindədir.[11] |
| Veligradh(i)on ya da Velegradha/Βελέγραδα | Şəhərin Bizans imperiyasındakı adı. Yunan dilində Veligradi (Βελιγράδι) şəkindədir. |
| Dar-ül-Cihad | Şəhərin Osmanlı imperiyasındakı ərəbcə adı. |
| Prinz-Eugenstadt | Şəhərin II Dünya müharibəsindən sonra Nasist Almaniyası tərəfindən planlaşdırılan adı. Bu ad Belqradı 1717-ci ildə türklərdən geri alan avstriyalı ordu komandiri Savoy şahzadəsi Evgenin şərəfinə adlandırılmışdır.[12] |
Tarix[editar]
İbtidai dövr[editar]
Zemunda tapılan yonma daş alətlər Belqrad ərazisinin Qədim və Orta Daş dövlərində ovçu və yığıcılara ev sahibliyi etdiyi sübut edir. Bu alətlərin bir hissəsi Neandertal
Qədim dövr[editar]
Orta əsrlər[editar]
Osmanlı hakimiyyəti və Avstriya işğalları[editar]
Serbiya knyazlığı və krallığı[editar]
Birinci Dünya müharibəsi[editar]
Yuqoslaviya krallığı[editar]
İkinci Dünya müharibəsi[editar]
Yuqoslaviya SSR[editar]
Yuqoslaviyanın parçalanması[editar]
Müasir dövr[editar]
Coğrafiya[editar]
İqlim[editar]
İnzibati quruluş[editar]
Bələdiyyələr[editar]
Demoqrafika[editar]
İqtisadiyyat[editar]
Mədəniyyət[editar]
Muzeylər[editar]
Memarlıq[editar]
Turizm[editar]
Gecə həyatı[editar]
İdman[editar]
Dəb[editar]
Media[editar]
Təhsil[editar]
Nəqliyyat[editar]
Qardaş şəhərlər[editar]
Fəxri mükafatlar[editar]
Həmçinin bax[editar]
İstinadlar[editar]
Əlavə oxu[editar]
Xarici keçidlər[editar]
- ↑ http://www.b92.net/biz/vesti/srbija.php?yyyy=2011&mm=10&dd=19&nav_id=550626. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ a b http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=320. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ http://www.rastko.rs/arheologija/vinca/vinca_eng.html. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yazar=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yıl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ http://www.beogradskatvrdjava.co.rs/Belgrade-Fortress-history_2178-74_2176. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ Error en la cita: Etiqueta
<ref>no válida; no se ha definido el contenido de las referencias llamadasbooks.google.com - ↑ http://www.independent.co.uk/travel/europe/belgrade-has-risen-from-the-ashes-to-become-the-balkans-party-city-1651037.html. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yer=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yazar=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|tarih=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ http://www.belgradenet.com/belgrade_history_middle_ages.html. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201251. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201014. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201172. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ a b c d e http://www.beograd.rs/cms/view.php?id=201243. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda) - ↑ http://www.danas.rs/vesti/dijalog/opasno_neznanje_ili_nesto_vise.46.html?news_id=145464. Parámetro desconocido
|başlık=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|erişimtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|arşivtarihi=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|ölüurl=ignorado (ayuda); Parámetro desconocido|yayımcı=ignorado (ayuda); Falta el|título=(ayuda)