Códice Madrid 20486

De Wikipedia, la enciclopedia libre

El Códex de Madrid 20486 o Códice de Madrid 20486 (Madrid, Biblioteca Nacional, Mss. 20486) (Ma) es un manuscrito musical medieval del siglo XIII. Contiene obras polifónicas pertenecientes a la Escuela de Notre Dame de París.

El manuscrito[editar]

Fue copiado alrededor de 1260. Hasta 1869, se conservó en el Archivo Capitular de la Catedral de Toledo (Toledo, Catedral, Biblioteca capitular, 33, 23) y, a partir de entonces, en la Biblioteca Nacional de Madrid. Es de origen desconocido; su localización en la Catedral de Toledo no prueba que fuera inicialmente copiado para su uso en aquel lugar. De hecho, no aparece en los inventarios de libros catedralicios hasta comienzos del siglo XVII. Durante mucho tiempo se creyó que provenía de Francia. Sin embargo, a partir de la comparación que el musicólogo español Higinio Anglès realizó entre éste códice y el Códice de las Huelgas, se llegó a la conclusión de que procedía como aquel de la península ibérica.

El manuscrito constituye una de las cuatro fuentes musicales que nos han llegado con el repertorio de Notre Dame (las otras tres son el manuscrito Wolfenbüttel 677 (W1), el Wolfenbüttel 1206 (W2) y el de la Biblioteca Laurenciana de Florencia Pluteus 29.1 (F)). El de Madrid, es un poco diferente a los otros tres. Además, no contiene algunos de los órganum a dos y tres voces emblemáticos del repertorio de Notre Dame, por lo que se le suele excluir como fuente principal del Magnus Liber. Cronológicamente se sitúa después de W1 y F y antes de W2.

Su tamaño es 166 x 115 mm. Es el más pequeño de los cuatro manuscritos con el repertorio de Notre Dame, si bien los márgenes fueron recortados en su encuadernación. Consta de 142 folios. Al realizar la encuadernación actual en el siglo XVIII, se añadieron otros tres folios al principio del manuscrito y otros tres al final. La numeración actual fue añadida a lápiz en 1907 por Wilhelm Meyer.

Según Anglès, en el manuscrito intervinieron tres copistas:

  • A: f. 1-3v,
  • B: f. 5-24v,
  • C: f. 25-142.

El fragmento en la parte inferior del f. 2 y el de la parte de arriba del f. 3v parece que se añadieron en el siglo XIV. Los folios 4-4v, 22-24v y 140-142 están en blanco, solo con las líneas de pentagrama trazadas.

La notación empleada es la típica notación cuadrada de la Escuela de Notre Dame. Las iniciales están escritas en azul o negro con el fondo en color rojo. Generalmente lleva 8 o 9 y a veces, incluso 10 pentagramas en color rojo por página.

Podemos dividir el códice en seis secciones:

  • f. 1-4: 1 binio
  • f. 5-24: 2 quinios
  • f. 25-65: 5 quaternios con una hoja añadida (f. 61)
  • f. 66-106: 5 quaternios con una hoja añadida (f. 105)
  • f. 107-122: 2 quaternios
  • f. 123-142: 2 quinios.

El último de los fascículos apenas es legible por efecto de la humedad.

Contenido[editar]

Todas las obras son anónimas, excepto por los dos organum debidos a Perotín: «Viderunt omnes» y «Sederunt principes». Las formas representadas son las habituales del Ars antiqua: conductus, motete y organum. También se incluye el hoquetus In saeculum, sin texto.

Muchas de sus obras también se hallan en los tres manuscritos del repertorio de Notre Dame ya citados, así como en el Codex Las Huelgas. En realidad, son muy pocas las obras que se hallan en exclusiva en este códice. Una de las características del manuscrito es que algunas de las piezas comunes a otros códices aparecen aquí con menor número de voces. Así, muchas de las piezas que en otros códices aparecen como motetes, aquí aparecen sin la voz principal o tenor, con lo cual toman la forma de conductus.

A continuación se detallan las obras del manuscrito. Los códigos de la columna de «Concordancias» con otros manuscritos y fragmentos se especifican más abajo. Los de la columna de «Grabaciones» se especifican en la sección de «Discografía».


N.º Folio Obra Voces Forma musical Concordancias Comentarios Grabaciones
1 Praeter rerum seriem 3 conductus La música está incompleta
2 In saeculum 2 Tenor sin texto; al duplum le falta la música
2v De gravi semineo quod patet colonis 2 conductus
3v Forte tu morti mortem dedisti 3 conductus Falta el tenor
3v (Sin texto) 3 El tenor es de tema gregoriano del modo «protus»
5 De Stephani rosea Sanguine
(tenor: Sederunt)
3 motete Falta el comienzo
5v-12 Adeste festina monas (sic) michi trina lux divina
Deus meus salvum me fac propter misericordiam
3 conductus Rima sobre la oración de San Esteban.
(Deus meus salvum me fac — fol. 11v — cuatro voces — posible verso de repetición)
12-12v Tu dedisti carnem inusti 3 conductus Probablemente es una estrofa de «Adeste festina monas michi trina lux divina»
12v Tu pro me mori non horruisti 3 conductus Probablemente es una estrofa de «Adeste festina monas michi trina lux divina»
13 Forti tu morti mortem dedisti 3 conductus Falta el tenor. Probablemente es una estrofa de «Adeste festina monas michi trina lux divina»
13v Viderunt omnes 4 organum Compuesto por Perotín.
El tenor es la entonación del gradual «Viderunt omnes» de la tercera misa de Navidad
15 Notum fecit Dominus salutare suum 4 organum Tenor del verso del gradual de la tercera misa de Navidad, «Viderunt omnes»
17 Sederunt principes 4 organum Compuesto por Perotín.
El tenor es el del gradual «Sederunt» de la fiesta de San Esteban
18 Adiuva me Domine Deus meus 4 organum El tenor es el del gradual «Sederunt» de la fiesta de San Esteban
21 Mors [illi ultra non dominabitur]
(tenor: Mors)
4 organum Tenor del alleluia «Christus resurgens ex mortuis», del domingo cuarto después de Pascua
25 Fraude ceca desolato primo nostri generis 2 conductus
27v Puer nobis est natus dum Deus humanatus 2 conductus ALF
30v Relegata vetustate vetus homo renovetur. Benedicamus Domino 2 conductus
32v Deus creator omnium fecit quecumque voluit... Benedicamus Domino 2 conductus BES
35 Rori vitis genuine plantatoris germinat 2 conductus
37 Gaude virgo virginum ex qua lumen luminum 2 conductus
38v Actor vite virgine natus mori voluit 2 conductus
40 Haec est dies triumphalis mundo grata perdito 2 conductus
42 Pater noster commiserans filiorum 2 conductus
45 Condimentum nostre spei caro nupta verbo Dei 2 conductus
50v Orta dies celebris nobis dat in tenebris 2 conductus
51 Fulget in propatulo pax eterne glorie 2 conductus
52 Nescius deficere defectus ingreditur 2 conductus
54v Beate virginis fecundat viscera 2 conductus
56v Memoremus et amemus magnalia 2 conductus
58 Rex aeterne glorie mundo natus hodie 2 conductus
59v Ave Maria gratia plena Dominus tecum 2 conductus HUE
60v O qui fontem gratie captivus regeras 2 conductus
63 Nulli beneficium iuste penitudinis (sic) 2 conductus
63v Virtute non sanguine decet uti sub honorum culmine 2 conductus
64 Cui Magis commutatur ab eo plus erigitur 2 conductus
65 Age penitemtiam memor unde cecideris 2 conductus
66 Frater cum perspicias ut habitias 2 motete Falta el tenor
67v Adest annus iubileus annus in quo nobis Deus nascitur 2 conductus Seis estrofas
68 Caelum cepit inclinari globo splendens 2 conductus
68v Fornicatrix accusatur terra sancta consignatur 2 conductus
69 Austro terris influente surgens cedit aquilo 2 conductus
69v Innovatur terra vetus novo more germinans 2 conductus
70 Serpens dirus exturbatur 2 conductus
71 Magnificat anima mea Dominum qui iudicat 2 conductus
74v Flos de spina procreatur et flos flore fecundator 2 conductus HUE ALF
74v Quod promisit ab eterno die solvit hodierno 2 conductus HUE
78 Hac in die Gedeonis 2 conductus
79v Leo bos et aquila regalis 2 motete
81 Ortu regis evanescit legis nubes 2 conductus
82v Aeris Hiems eternalis elargitur divitias 2 conductus
83 Educ Sion ubérrimas velut torrente lacrimas 2 conductus
83v Ad corpus infirmitas capitis descendit 2 conductus
85v Ex oliva remensium fons 2 conductus
86 Fons alias exaruit sed aqua viva 2 conductus
87 Ergo reus confiteor Deo semperque virgini matri Marie 2 conductus
89 Scrutator alme ordium lumen verum de lumine 2 conductus
90v Laude presul in Domino multipliciter 2 conductus
92 Gloria in excelsis Deo redemptori meo galileo 2 conductus
93 Alleluia. Expositum laudare invisibilem 2 organum
93v Ergo sit gloria Patri et Filio et sit laus tercia 2 conductus
94 Sursum corda elevare dulci corda resonante 2 conductus
95 Sanctus Sanctus Sanctus cantus est sanctorum angelorum 2 conductus
96 Ergo agnus veri Dei magne magnus dator spei 2 conductus HUE
97 O crux ave spes unica signum muttibus (sic) mitte 2 conductus
98 Ergo per signum crucis per signum summi ducis 2 conductus
99 Alma redemptoris mater que pervia celi 2 conductus
100v Salve sancta parens enixa puerpera regem 2 conductus
101 Consequens antecedente destructo 2 conductus
102 Adveniam perveniam si veniam cum oleo 2 motete Falta el tenor
104 Hodie Maria concurrunt laudi mentes
(tenor: Et florebit)
3 motete DSM
104 O celeste vox hodie solemnia 3 organum Falta el tenor
104v Mors morsu nato venato
(tenor: Mors)
2 motete
105 Ave Maria bone letitie virgo pura 2 motete Falta el tenor
105v Ad celi sublimia et promissa gaudia
(tenor: Et regnabit)
2 motete HUE Falta el tenor
106 Deo confitemini qui sua clementia
(tenor: Domino)
3 motete HUE Falta el tenor y está incompleto
107 Naturas Deus regulis certis astringi statuit 2 conductus
109v Relegentur ab arca fidelis conscientie 2 conductus
110v Transgressus legem Domini quam dedit Deus conductus
111v Salvatoris hodie sanguis pregustatur 2 conductus
113 Ave maris stella virgo decus virginum 2 conductus HUE(3v)
114 Die Christi veritas dic cara raritas 2 conductus
115 Presul nostri temporis patrie presidium 2 conductus
116 Pater noster qui es in celis 2 conductus
117v Mater patris et filia mulierum letitia 2 conductus HUE(3v)
119 De monte lapis scinditur mirabili miraculo 2 conductus
119v Serena virginum lux luminum... Benedicamus Domino 2 conductus Falta el tenor
122v In saeculum 3 hoquetus Sin texto. Algunos consideran que es la versión original a la que se refiere Anónimo IV, cuando dice que lo compuso un compositor español (quidam hispanus fecerat) ALF
123 Parit preter morem creata creatorem conductus HUE
124 Procurans odium effectum proprius vir 2 conductus
124v Ne sedeas fortis ad aleas sed transeas 2 motete Falta el tenor BES, ALF
125v Gratuletur populus 2 motete Falta el tenor
126 Homo quo vigeas vide Dei fidei 2 motete Falta el tenor BES, ALF
126v Flos de spina rumpitur spina caret 2 motete Falta el tenor
127v Ad solitum vomitum ne redeas 2 motete Falta el tenor
127v Si mundus viveret mundus pecunia 2 conductus
128 Qui servare puberem vagam 2 conductus BES
129 Formam hominis in aula virginis 2 conductus
129v Veri floris sub figura quem produxit radix pura 2 conductus TOR DSM
130 Isaías cecinit conductus TOR El tenor pertenece a la secuencia «Laetabundus»
130v Mens fidem seminat fides spem 2 motete Falta el tenor
131v Alta bovi et leoni aquile volanti 3 motete HUE Falta el tenor
132 O quam sancta benigna fulget mater salvatoris 2 motete Falta el tenor
132 Spes única 2 motete Falta el tenor
132v Hipocrite pseudo pontífices ecclesie duri carnifices 2 motete Falta el tenor
133 Veni vena venie vite via
(tenor: Et in fines)
3 motete HUE
135 Divinarum scripturarum latens tegmine
(tenor: Filia)
2 motete HUE
135v Mereas hic die viam patrie 2 motete
136v Dominus glorie resurgens hodie mortem 2 motete
136v Omnipotens fecit grandia mirabilia 2 motete HUE UNI
137 Ioanne Elizabeth gravida visitatur a Maria 2 motete
137 Ovibus pastoris 2 motete UNI
137v Ave gloriosa plena gratie 2 motete
138 Salve sancta parens patrie 2 conductus
139 Novus miles sequitur viam novi regis 2 conductus HUE Incompleto BES


Concordancias con otros manuscritos y fragmentos:

  • [HUE] — Codex Las Huelgas (Burgos, Monasterio de Las Huelgas, Codex IX)
  • [TOR] — Tortosa, Archivo de la Catedral, Ms. 97

Discografía[editar]

Véase también[editar]

Referencias y bibliografía[editar]

  • Dittmer, Luther (1957). Madrid 20486. Facsimile Reproduction. Nueva York: Publications of Mediaeval Musical Manuscripts. 
  • Fernández de la Cuesta, Ismael (1980). Manuscritos y fuentes musicales en España. Edad Media. Madrid: Alpuerto. ISBN 84-381-0029-5. 
  • Fernández de la Cuesta, Ismael (1983). Historia de la música española. Vol 1. Desde los orígenes hasta el ars nova. Madrid: Alianza Editorial. p. 260. ISBN 84-206-8501-1. 
  • Asensio Palacios, Juan Carlos (1997). El Códice de Madrid. Polifonías del siglo XIII. Madrid: Alpuerto y Fundación Caja Madrid. ISBN 84-381-0314-6. 
  • Hoppin, Richard H. (2000). La música medieval. Madrid: Akal. ISBN 84-7600-683-7. 

Enlaces externos[editar]